Het personeelstekort in de zorg vormt voor ziekenhuizen en zorginstellingen een grote uitdaging. Gelukkig zijn er veel mogelijkheden voor zorgorganisaties om hiertegen op te treden én zijn er al veelbelovende initiatieven vanuit zorg en overheid. In dit artikel belichten we zeven kansen voor een (integrale) aanpak van het personeelstekort in de zorg.
1. Meer instroom
Een voor de hand liggende actie om personeelstekorten tegen te gaan, is te zorgen voor meer instroom van medewerkers. Dat gebeurt dan ook volop. In grote lijnen stijgt de instroom in zorg en welzijn sinds het absolute dieptepunt in 2014. Sinds het derde kwartaal van 2017 is er zelfs een onafgebroken stijgende lijn waarneembaar, tot een instroom van bijna 169.000 medewerkers in het derde kwartaal van 2019 in vergelijking met hetzelfde kwartaal een jaar eerder. In 2020 zakt de groei af, maar herpakt zich gedurende 2021, blijkt uit cijfers van CBS via AZW.
Behalve zorgorganisaties zet ook de overheid zwaar in op het aantrekken van extra zorgpersoneel. Onder meer met de publiekscampagne Ik Zorg, als onderdeel van het programma ‘Werken in de zorg’. De prognose bij de start van het actieprogramma (maart 2018) was immers dat er in 2022 een tekort dreigde van 100.000 tot 125.000 medewerkers. Dat aantal werd een half jaar later overigens bijgesteld naar 80.000 personen. Een van de actielijnen van het programma is dat meer leerlingen/studenten, zij-instromers en herintreders kiezen voor werken in zorg en welzijn.
Het aantal vacatures in de zorg blijft ondertussen onverminderd hoog. In vergelijking met alle bedrijfstakken was de toename van het aantal vacatures per saldo het grootst in de zorg (+8 duizend vacatures) in 2021. Er staan gemiddeld 45 duizend vacatures open. In negen van de veertien onderscheiden bedrijfstakken was het aantal vacatures in 2021 zelfs hoger dan ooit. Vooral gediplomeerde verzorgenden ig, verpleegkundigen, woonbegeleiders en operatieassistenten zijn moeilijk te vinden. Vanwege de tekorten en de oplopende werkdruk ontstaat er ook meer vraag naar medewerkers in ondersteunde functies.
Zoekt u nieuwe collega's? Ontdek Okeedo!
2. Minder uitstroom
Meer instroom van zorgmedewerkers is mooi, maar als tegelijk een deel van het bestaande personeelsbestand wegloopt is dat ‘dweilen met de kraan open’. Het zijn de woorden van de Commissie Werken in de Zorg. In een rapportage van december 2018 schrijft de commissie dat er veel minder aandacht is voor behoud van medewerkers dan voor instroom. Waar de instroom al jaren stijgt, blijft de uitstroom sinds 2017 min of meer op hetzelfde niveau van circa 120.000 medewerkers (bron: CBS).
Toch is er alle reden om uitstroom van zorgprofessionals serieus te nemen. Uit een enquête van FNV onder 1.150 ziekenhuismedewerkers bleek bijvoorbeeld dat drie kwart van de ziekenhuismedewerkers weleens overweegt de sector te verlaten. Als belangrijkste redenen worden aangegeven: werkdruk (59 procent), loon (53 procent) en de balans werk/privé (25 procent).
Tegen uitstroom door pensionering valt weinig te doen, maar voorkomen dat werknemers overstappen naar een andere bedrijfstak of zelfstandig ondernemer worden kan wel. Het werkgeverschap van zorgorganisaties kan bijvoorbeeld worden gemoderniseerd, schrijft minister De Jonge (VWS) aan de Tweede Kamer in 2021. “Goed werkgeverschap beperkt het ziekteverzuim en de uitstroom van personeel en is daarmee zeer belangrijk voor de toekomstige personele capaciteit. Langs verschillende wegen is hier vanuit Thuis in het Verpleeghuis aandacht voor geweest, maar ook via het actieprogramma Werken in de Zorg. In de verpleeghuiszorg heeft dat vooralsnog niet geleid tot een lager ziekteverzuim en lagere uitstroom van personeel.”
3. Lagere werkdruk
De hoge werkdruk is, zoals hierboven benoemd, een reden voor medewerkers om de zorg te verlaten. Bijna 44 procent van de werknemers in zorg en welzijn ervaart een hoge tot zeer hoge werkdruk. Volgens bijna twee op de drie werknemers in de zorg- en welzijnssector is de werkdruk bovendien toegenomen, blijkt uit een enquête (2019) van het CBS voor het onderzoeksprogramma Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn.
De percentages van zorgmedewerkers die hoge tot zeer hoge werkdruk ervaren, variëren per branche van 33 tot 53 procent. Meer dan de helft van de werknemers in de zorg onderschrijft de stelling ‘Ik heb het gevoel dat ik tijd tekortkom’.
>>> Werkdruk in de zorg: percentages, oorzaken en maatregelen
De zes belangrijkste redenen voor de toegenomen werkdruk zijn, volgens werkgevers:
– Regeldruk en administratieve lasten: 75%
– Meer of moeilijkere / complexere taken: 53%
– Mondiger cliënten: 36%
– Te weinig personeel en overwerk: 35%
– Werk-privébalans: 23%
– Hoog ziekteverzuim onder medewerkers: 12%
4. Minder ziekteverzuim
De hoge werkdruk heeft uiteraard invloed op het ziekteverzuim. Deze is in de gezondheids- en welzijnszorg erg hoog en stijgt al jaren. Van 4,8% in 2014 tot 6,5% in het tweede kwartaal van 2021 onder meer vanwege de coronapandemie. Sinds 2018 kent geen enkele ‘bedrijfstak’ zo’n hoog ziekteverzuim als de gezondheidszorg. Voor zorg en welzijn zelf blijft het ziekteverzuim op het hoogste niveau sinds 2003. In de zorg is het verzuim vooral hoog onder medewerkers in verpleeg- en verzorgingshuizen.
>>> Ziekteverzuim in de zorg: percentages, oorzaken en aanpak
Het personeelstekort is een van de belangrijkste oorzaken van het hoge ziekteverzuim in de zorg. Door het tekort aan collega’s neemt de werkdruk toe, met als gevolg een hoger ziekteverzuim en het vertrek van vaste medewerkers. Het terugdringen van ziekteverzuim is daarom een belangrijk aandachtspunt in het actieprogramma Werken in de Zorg. “Naast de algemene oorzaken zoals uitval vanwege griep of persoonlijke omstandigheden speelt hierbij een relatief hoge fysieke en mentale belasting van de medewerkers”, schreef minister Hugo de Jonge eind 2018 aan de Tweede Kamer. “Hierin zien we de afgelopen periode helaas een stijging. Dit vraagt om een forse inzet.”
5. Preventie en zorg verplaatsen
Personeelstekort tegengaan kan ook door het werk anders te organiseren, zeggen onderzoekers van DSP-groep in een rapport in opdracht van onderzoeksprogramma Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn (AZW). De inzet op preventie en het verplaatsen naar lichtere, goedkopere hulp kan wellicht dure, zware zorg voorkomen. Zorg verplaatsen kan volgens de onderzoekers op drie plekken:
- Van zorg naar welzijn: mensen worden zoveel mogelijk, tijdelijk of structureel, preventief ondersteund in het sociaal domein. Hiermee wordt (duurdere) zorg en/of (escalatie van) problemen voorkomen.
- Van ziekenhuis naar huisarts: mensen gaan zoveel mogelijk alleen naar het ziekenhuis voor specialistische zorg. Voor overige zorgvragen kunnen ze naar de huisarts.
- Van verpleeg- en verzorgingshuis naar thuiszorg: ouderen wonen zo lang mogelijk thuis. Zij krijgen alleen toegang tot verpleeg- of verzorgingshuis met de hoogste zorgzwaarte.
Volgens de onderzoekers dringt de inzet op preventie en zorg verplaatsen niet alleen personeelstekort terug, maar bespaart het ook geld. Ook inwoners kunnen er baat bij hebben, doordat problemen worden voorkomen of eerder worden aangepakt. Om preventie en zorg verplaatsen goed te laten werken, moet wel een groot deel van de randvoorwaarden op orde worden gebracht, bijvoorbeeld regionale samenwerking en implementatiekracht, aldus de onderzoekers.
6. Een flexibele schil
Detacherings- en uitzendbureaus kunnen ook bijdragen aan het terugdringen van personeelstekorten in de zorg. Dat kan met tijdelijke medewerkers voor de korte termijn, maar ook door middel van een structurele flexibele schil voor de lange termijn.
>>> Detacheringsbureau: alles over detacheren in zorg en welzijn
“Wij geloven dat elke organisatie baat heeft bij een flexibele schil om haar organisatie gezond te houden”, aldus Wesley Buitenhuis, managing director van Okeedo. “De verzuimkosten voor een ziekenhuis of zorginstelling dalen en het bedrijfsrisico door boventalligheid wordt gereduceerd. Belangrijker nog is dat nieuwe, energieke mensen bestaande teams in beweging brengen en de werkdruk structureel verlichten. Het detacheringsbureau focust zich op recruitment, beheer en talentontwikkeling waardoor de zorgorganisatie zich kan focussen op haar kernactiviteiten.”
Flexibiliteit en kennis zijn voor opdrachtgevers de onderscheidende kenmerken om voor gedetacheerden te kiezen, blijkt uit onderzoek van bureau Panteia. Als meest belangrijke reden voor het inhuren van hun personeel noemen detacheringsbureaus ‘het bieden van flexibiliteit’ (46%). Het ‘leveren van specifieke kennis’ is een goede tweede met 21%. De bedrijfseconomische reden waarom opdrachtgevers gedetacheerden inhuren, is met name het verrichten van tijdelijke, specialistische werkzaamheden (45%). De invulling van schaarse functies (24%) en extra ondersteuning tijdens drukte (22%) zijn andere belangrijke redenen.
Concepten voor zorginstellingen Concepten voor ziekenhuizen7. Functiedifferentiatie
De laatste kans die we in dit artikel behandelen is functiedifferentiatie. Het heeft in elk geval de aandacht van het ministerie van VWS. “Door het beter herschikken van taken kunnen mensen weer doen waarvoor ze zijn opgeleid. Het werk wordt beter verdeeld en er ontstaan banen voor mensen die anders moeilijk aan het werk komen, zoals ouderen of mensen met afstand tot de arbeidsmarkt”, zo viel te lezen in de begroting van VWS voor 2019.
Het kabinet stipt meerdere maatregelen aan. Een daarvan is een betere inzet bewerkstelligen van oudere werknemers voor wie het werk fysiek te zwaar wordt. “Oudere werknemers kunnen bijvoorbeeld studie- en stagebegeleiding voor nieuwe medewerkers op zich nemen. Daarbij snijdt het mes aan twee kanten: de oudere werknemer kan langer zinvol aan de slag blijven en andere verpleegkundigen en verzorgenden worden ontlast.”
Er is onder meer een groot tekort aan verzorgenden en verpleegkundigen op niveau 3 en 4. Zorgondersteuners op niveau 1 en 2 zijn belangrijk bij het tegengaan van het personeelstekort in de zorg, onder meer door verzorgenden en verpleegkundigen te ontlasten in hun werk.
Ook zien we nieuwe functies ontstaan, zoals de IC-buddy bij ziekenhuizen. Zowel door het grote aantal patiënten met COVID-19 als door ziekteverzuim onder eigen personeel, is het personeelstekort volgens betrokkenen penibel. Onder meer in ziekenhuizen is de nood hoog. “We merken vooral veel vraag naar extra medewerkers voor ondersteunende taken”, vertelt Saskia Sonderman van Okeedo. “Denk aan medewerkers voor telefonische triage of ‘buddies’ die het eten en drinken op een IC of corona-afdeling verzorgen. Maar er is ook een ziekenhuis waar we helpenden inzetten op een afdeling Thoraxchirurgie. Door hun ondersteunende werkzaamheden verlichten zij het werk van verpleegkundigen.”
Benieuwd naar de kansen voor uw organisatie op bovenstaande onderdelen? Okeedo bespreekt het graag!
Maak nu een afspraak
