Het voorkomen van griep en verzuim bij medewerkers staat hoog op de agenda van ziekenhuizen en andere zorginstellingen. De extreme griepgolf van 2018 leidde tot veel meer patiënten en hoog verzuim bij zorgprofessionals, waardoor de continuïteit van zorg onder druk stond. De nu nog nijpender personeelstekorten geven alle aanleiding om goed voorbereid te zijn op een nieuwe griepgolf. De overheid en zorgorganisaties zetten sterk in op vaccinatie, maar welke aandachtspunten zijn daarbij van belang voor de zorg? Een overzicht.
In dit artikel komen de volgende onderwerpen aan bod:
1. Campagne voor griepvaccinatie
2. Wel of geen verplichte vaccinatie?
3. Leiderschap; het goede voorbeeld geven
4. Effectiviteit van vaccinatie
5. Feiten en gevolgen griepepidemie 2017/2018
1. Campagne voor griepvaccinatie
De gemiddelde, landelijke vaccinatiegraad onder medewerkers in het ziekenhuis is met 13% laag te noemen. Om dit percentage te verhogen, is 1 oktober een campagne voor griepvaccinatie gestart op initiatief van de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ), Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU), Federatie Medische Specialisten (FMS) en Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN).
Verschillende teams in ziekenhuizen zetten een eigen campagne op om collega’s te informeren en te enthousiasmeren. De website voorkomgriep.nl levert campagnemateriaal. Yvonne van Rooy, NVZ-voorzitter: “Een vaccinatie zal niet in alle gevallen griep kunnen voorkomen. Het kan een griepepidemie echter wel milder maken. Met minder griepgevallen wordt voorkomen dat de werkdruk voor artsen en verpleegkundigen tijdens een griepepidemie hoog oploopt.”
2. Wel of geen verplichte vaccinatie?
Staatssecretaris Paul Blokhuis van Volksgezondheid heeft voor begin 2019 een onderzoek aangekondigd ‘om te verkennen of het wenselijk en mogelijk is om griepvaccinatie onder (nieuw) zorgpersoneel verplicht te stellen, of dat er andere maatregelen zijn die de vaccinatiegraad zullen doen stijgen’. Blokhuis neemt ook het advies van deskundigen over ten aanzien van het gebruiken van een nieuw, effectiever maar ook duurder vaccin, meldde de NOS. Het vaccin is waarschijnlijk in de winter van 2019-2020 beschikbaar.
Het aangekondigde onderzoek leidde tot felle reacties, onder meer van beroepsorganisatie voor de verpleging en verzorging NU’91. Deze is van mening dat een eventuele verplichte griepprik voor zorgpersoneel in strijd is met artikel 11 van de Grondwet dat stelt: ‘ieder heeft, behoudens bij of krachtens de wet te stellen beperkingen, recht op onaantastbaarheid van zijn lichaam’. NU’91 heeft als standpunt dat een griepvaccinatie een vrije keuze is, ook voor verpleegkundigen en verzorgenden. Mocht Blokhuis toch tot een verplichte griepprik besluiten, start NU’91 een rechtszaak om deze verplichting een halt toe te roepen.
Ook beroepsvereniging V&VN stelt dat elke individuele verpleegkundige of verzorgende een eigen afweging moet kunnen maken met betrekking tot het halen van de griepprik. V&VN adviseert verpleegkundigen en verzorgenden om de griepvaccinatie wel te nemen. “Het griepvaccin is helaas nog niet het allerbeste vaccin, maar het is wel het enige vaccin dat aantoonbaar zorgt voor een vermindering van het aantal griepinfecties.”
⇒ Lees ook: Ziekteverzuim in de zorg: ontwikkeling, oorzaken en aanpak
ActiZ adviseert haar leden om medewerkers goed voor te lichten over de gevolgen van griep en om vaccinatie te stimuleren. “Medewerkers zijn zelf ook gebaat bij het voorkomen van griep om de zorg voor ouderen en chronisch zieken te kunnen continueren. Het verplicht stellen van vaccinatie is wat ons betreft geen optie. Vanuit een gezamenlijke verantwoordelijkheid een zo hoog mogelijke vaccinatiegraad bereiken, is waar ActiZ naar streeft.”
3. Leiderschap: het goede voorbeeld geven
Om de vaccinatiegraad onder zorgmedewerkers te verhogen, helpt het als leidinggevenden het goede voorbeeld geven. Zo lieten de raad van bestuur en de voorzitter van de medische staf zich, als aftrap van de campagne, als eerste vaccineren. Ivo van Schaik, voorzitter raad van bestuur: “Een epidemie kunnen we niet voorkomen, maar we kunnen wel ons steentje bijdragen door er voor te zorgen dat de gevolgen voor zowel onze patiënten als medewerkers zo klein mogelijk blijven.”
Capaciteitsmanagement
Het Spaarne Gasthuis was begin 2018 een van de vele ziekenhuizen die geplande operaties moest afzeggen, om ruimte te maken voor acuut zieke patiënten. Dit jaar gaat het ziekenhuis het anders aanpakken. Behalve dat het Spaarne Gasthuis de griepvaccinatie actief gaat promoten, is ook capaciteitsmanagement van belang.
“We hebben van de afgelopen jaren geleerd om ons beter voor te bereiden op het griepseizoen”, aldus Margreet de Geus, manager zorg. “Hoeveel extra patiënten verwachten we? Hoeveel verpleegkundigen hebben we daarvoor nodig? Omdat we er rekening mee moeten houden dat medewerkers – ondanks het promoten van de griepvaccinatie – toch geveld worden door de griep, proberen we in die periode zo min mogelijk medewerkers op vakantie te laten gaan of scholingen te laten volgen zodat iedereen maximaal inzetbaar is. Daarbij trekken we extra medewerkers aan via uitzendbureaus.”
Als ziekenhuis of zorginstelling tijdig inspelen op fluctuaties in de personeels- en bedbezetting? Okeedo gelooft erin dat zorgorganisaties baat hebben bij een gezonde flexibele schil, die meebeweegt met de bezettingsgraden. Benieuwd naar de mogelijkheden voor uw organisatie?
Minister Bruno Bruins (Medische Zorg en Sport) gaf op 22 oktober ook het goede voorbeeld door zich in het UMC Utrecht te laten inenten. Hij riep daarbij al het ziekenhuispersoneel in Nederland op om zich ook te laten inenten. “Afgelopen jaar zijn bijna 10.000 mensen overleden aan de griep, vaak kwetsbare mensen”, vertelt Bruins in een filmpje op de website van UMC Utrecht. “Haal nou die prik, om jezelf te beschermen maar ook de patiënten. Het is een kleine moeite, maar je doet er jezelf en anderen veel plezier mee.”
4. Effectiviteit van vaccinatie
Vaccinatie is een van de meest effectieve maatregelen tegen griep, meent Adam Meijer van het RIVM. “Zelfs als het vaccin geen honderd procent match heeft met het dominante virus, ligt het effectpercentage op ruim 40 procent dankzij de kruisreactie”, tekende Zorgvisie in september 2018 op uit zijn mond. “Is die match er wel, dan stijgt het effect naar 60 procent. De kans dat het zorgpersoneel patiënten besmet, neemt met 42 procent af als het personeel gevaccineerd is. De reductie van de all cause mortality ligt dan op 29 procent.” Nog een interessant gegeven volgens Meijer: elke honderd gevaccineerde zorgmedewerkers levert vier dagen minder ziekteverzuim op.
⇒ Lees ook: ‘Tijd voor aanpak verzuim en personeelstekort in de zorg’
Volgens hoogleraar Medische microbiologie Marc Bonten heeft vaccineren zin, zo vertelde hij in een radio-interview met RTV Utrecht. Veel ziekenhuismedewerkers gaan ervan uit dat de kans heel klein is dat ze zelf griep krijgen, maar vergeten daarbij volgens Bonten dat ze het virus kunnen verspreiden zonder zelf ziek te zijn.
De discussie over de effectiviteit van griepvaccinaties kan volgens Bonten alleen beslecht worden met een groot wetenschappelijk onderzoek. Hij wil dat onderzoek op korte termijn beginnen. “De enige manier om aan te tonen dat een vaccinatie onder kwetsbare ouderen wel of niet tot ziektewinst leidt, is een dubbelblind, placebo-gecontroleerde en gerandomiseerde studie onder 100.000 proefpersonen.”
5. Feiten en gevolgen van de griepepidemie in 2017/2018
De griepepidemie in de winter van 2017-2018:
• Duurde 18 weken
• Trof circa 900.000 mensen
• Deed 9500 mensen overlijden, voornamelijk als gevolg van het influenzatype B/Yamagata
• Had 16.000 ziekenhuisopnames tot gevolg
• Zorgde ervoor dat 79% van de ziekenhuizen een opnamestop moest inlassen
• Zorgde bij 86% van de ziekenhuizen voor personele problemen als gevolg van ziekteverzuim
(Bronnen: RIVM en NVZ)
‘Brabantse ziekenhuizen overbelast door griep’, kopte het Netwerk Acute Zorg Brabant (NAZB) in maart 2018. “Wachttijden op de SEH’s nemen toe, ambulancepersoneel moet wachten om patiënten over te kunnen dragen aan het ziekenhuis en medewerkers draaien dubbele diensten. Als ze tenminste niet zelf ziek zijn. Kortom: ziekenhuizen raken overbelast door het grote aanbod van grieppatiënten.” Om de crisis het hoofd te bieden, zijn geplande operaties afgezegd, extra bedden geplaatst en is personeel flexibel ingezet.
Ook bij andere zorgverleners ontstonden volgens NAZB knelpunten. “De huisartsen en huisartsenposten kampen met langere wachttijden aan de telefoon en volle wachtkamers. Verpleeghuizen liggen vol en hebben bijna geen bedden meer vrij, waardoor ook de doorstroom van ziekenhuizen vastloopt.”
Ook Zuyderland Medisch Centrum ondervond, zoals zoveel ziekenhuizen, veel hinder van de griepgolf. “De belangrijkste oorzaak is een toename van het aantal (ernstige) griepgevallen in combinatie met ziekte onder het medisch personeel”, meldde het ziekenhuis. Om aan de zorgplicht te kunnen voldoen zegde het Zuyderland Medisch Centrum enkele tientallen geplande operaties af.
Het Admiraal de Ruyter Ziekenhuis in Goes schakelde zelfs het Rode Kruis in om te assisteren bij niet-medische werkzaamheden. Het Zeeuwse ziekenhuis had toen al een crisismanagementteam samengesteld en maatregelen genomen tegen de krapte aan bedden, de volle isolatiekamers en het tekort aan personeel. Zo werden medewerkers en stagiaires flexibel ingezet en uitzendkrachten ingeschakeld.
Lees ook:
Ziekteverzuim in de zorg: percentages, oorzaken en maatregelen
Personeelstekort in de zomer: maatregelen in de zorg
