Ziekteverzuim in de zorg is een urgent thema voor ziekenhuizen, verpleeghuizen en andere zorginstellingen. Het is zorgorganisaties er veel aan gelegen om de hoge verzuimpercentages terug te dringen. In dit artikel zoomen we in op ontwikkelingen, oorzaken, doelgroepen en maatregelen die organisaties kunnen nemen in hun aanpak tegen ziekteverzuim.
Het ziekteverzuim in de gezondheids- en welzijnszorg vertoont al meerdere jaren stijgende percentages. In het tweede kwartaal van 2021 was het ziekteverzuim in de sector zorg en welzijn 6,5 %. Dit is het hoogste verzuimcijfer voor deze sector in een tweede kwartaal vanaf 2003, aldus het CBS. In het vierde kwartaal van 2021 lag het verzuimpercentage op 7,5. Het gemiddelde verzuim van medewerkers in alle bedrijfstakken lag in het derde kwartaal op 5,4 %.
Het ziekteverzuim in de zorg (brede definitie) per kwartaal in 2021 ligt hoger dan dezelfde kwartalen in 2020. Het percentage in 2021 lag in het eerste kwartaal op 6,8; in het tweede kwartaal op 6,5; in het derde kwartaal op 6,3 en in het vierde kwartaal op 7,5, aldus de cijfers van AZW Statline. Het percentage in 2020 lag gemiddeld op 6,4%. Uitgesplitst naar kwartalen lag het verzuimpercentage op respectievelijk 6,6%, 6,1%, 5,9% en 6,9% over de kwartalen één tot en met vier. Ziekteverzuim vertoont overigens een seizoenspatroon, waarbij medewerkers meer verzuimen tijdens het eerste en vierde kwartaal van een jaar.
Ziekteverzuim in de zorg in 2021
Het verzuim in de gezondheidszorg is het hoogst van alle bedrijfstakken. Ook steeg het ziekteverzuim in de zorg sterker dan in andere sectoren in het derde kwartaal. Vooral onder werknemers in verpleeg- en verzorgingshuizen is het verzuim hoog: op de duizend dagen werd door hen in 2021 75 dagen niet gewerkt vanwege ziekte.
Ook ziekenhuizen hebben het zwaar. Het Landelijk Coördinatiecentrum Patiënten Spreiding (LCPZ) luidde begin december 2021 de noodklok in de Tweede Kamer. De organisatie ziet het verzuim bij ziekenhuispersoneel richting de 10% oplopen. Dit wordt enerzijds veroorzaakt door het oplopend aantal verkoudheidsklachten onder personeel. Maar ook de aanhoudende druk in de ziekenhuizen eist zijn tol.
Ziekteverzuim in de zorg tijdens corona
In hoeverre de coronapandemie heeft bijgedragen aan het ziekteverzuim in de sector zorg en welzijn is niet af te leiden uit de cijfers, schrijft het CBS. Voor de pandemie was namelijk al een stijgende lijn te zien. “Maar het lijkt er toch wel op dat corona hier wel degelijk een rol speelt”, zegt hoofdeconoom Peter Hein van Mulligen van het CBS tegen de NOS. Bianca Buurman van de Beroepsvereniging van Verpleegkundigen en Verzorgenden beaamt dit in het NOS Radio 1 Journaal. Zorgmedewerkers hebben door hun werk corona opgelopen en er zijn medewerkers die thuis moeten wachten op de uitslag van een coronatest.
Langdurig ziekteverzuim
Verzuimdatabedrijf Vernet constateert dat het oplopende verzuim voornamelijk te maken heeft met een stijgend langdurig verzuim. Het verzuimpercentage in de categorie 92 tot 365 dagen is 3,3 % in geheel 2021. Een jaar eerder was dit nog 2,98 %, een stijging van ruim 11 %. Daarnaast is het verzuimpercentage van de de categorie 366-730 dagen gestegen van 1,46 (2020) naar 1,66 (2021), een stijging van bijna 14 %.
Het hoge langdurige ziekteverzuim baart zorgen. Ouderenzorgorganisatie Oktober gaat zelfs bij de locaties Merefelt en Leuskenhei over op een noodscenario, meldt het ED. Bestuurder Jessica Vogel hoopt hiermee te voorkomen dat er nog meer mensen uitvallen. Vrijwilligers, medewerkers van andere zorginstellingen, gepensioneerde ex-medewerkers en zelfstandige zorgprofessionals zijn gevraagd om gedurende twee maanden diensten over te nemen.
Vicieuze cirkel van personeelstekort, werkdruk en ziekteverzuim
Naast dat de coronapandemie een oorzaak was voor het stijgende ziekteverzuim in de zorg, speelt ook het personeelstekort nog steeds een rol. Door het tekort aan collega’s neemt de werkdruk toe, met als gevolg een hoger ziekteverzuim en het vertrek van vaste medewerkers. Zie daar de vicieuze cirkel waarin veel zorgorganisaties zich bevinden.
De ZorgRating benchmark, uitgevoerd door Finance Ideas onder circa 800 zorginstellingen, bevestigt bovenstaand beeld. “De combinatie van enorme druk op personeel en krapte op de arbeidsmarkt leiden tot een toename van ziekteverzuim, personeelsverloop en de toename van het aandeel personeel niet in loondienst”, staat te lezen in het verslag over de ZorgRating benchmark.
⇒ Lees ook: Detacheringsbureau zorg: alles over detacheren in zorg en welzijn
De psychische en fysieke belasting in de zorg ligt hoger dan in andere sectoren, aldus Marc Spoek, manager ‘gezond werken’ bij stichting IZZ, een ledencollectief van medewerkers in de zorg. “Er is te weinig personeel en het aantal patiënten neemt toe”, zegt hij tegenover NRC. “Dat zorgt voor een hoge werkdruk. Daar komt bij dat zorgmedewerkers vaak slecht ‘nee’ kunnen zeggen. Ze kunnen goed voor anderen zorgen, maar soms iets minder goed voor zichzelf.”
Mentale belasting
Over de oorzaken van het verzuim krijgt Marieke Schurink, directeur van onderzoeksbureau Vernet, diverse signalen. “De ligduur van patiënten is korter en de zorgvraag complex. Daarnaast is er minder tijd voor een praatje. De rol van de verpleegkundige verandert, en dat is niet altijd te rijmen met het beeld dat je van je vak wilt hebben. Ook kunnen verpleegkundigen last hebben van schuldgevoelens of tekortschieten”, vertelt ze tegenover Nursing.
Ook de tijdgeest speelt volgens haar mee, zeker voor de jongere generatie. “Er is voor jonge moeders nu vaak sprake van een dubbele belasting: thuis en op het werk. Ook lijkt de wereld tegenwoordig zo maakbaar. Alles moet perfect en jonge verpleegkundigen kunnen druk voelen van bijvoorbeeld social media. Dat kan bijdragen aan een hogere mentale belasting.”
Veel winst te behalen
Het toenemend verzuim en toenemende personeelsinzet leiden tot de grootste risico’s voor de toekomst, rapporteert EY in de Barometer Nederlandse gezondheidszorg 2020. Als een van de belangrijkste aanbevelingen noemt het bedrijf “plaats personele inzet hoog op de strategische personeelsplanning. De zorg transformeert en innoveert. Dit heeft grote impact op het dagelijks werk van zorgprofessionals. Stel daarom tijdig vast wat deze ontwikkelingen betekenen voor zowel de formatie als de competenties van zorgpersoneel.”
Invloed van een gezond en veilig organisatieklimaat
Hoe belangrijk een gezond en veilig organisatieklimaat is voor zorgmedewerkers, blijkt uit een proefschrift van bestuurskundige Babette Bronkhorst, genaamd ‘Healthy and Safe Workplaces in Health Care. Examining the role of safety climate’.
Zorgmedewerkers in organisaties met een gezond en veilig klimaat zijn lichamelijk en geestelijk gezonder en werken veiliger. Deze zorgorganisaties hebben een lager ziekteverzuim en hun medewerkers gebruiken zelf minder zorg, concludeert Bronkhorst naar aanleiding van haar promotieonderzoek aan de Erasmus University Rotterdam. Daarin onderzocht ze onder meer waarom het aandeel medewerkers dat naar de fysiotherapeut gaat of psychische zorg gebruikt aanzienlijk verschilt binnen vergelijkbare zorgorganisaties in dezelfde branche.
⇒ Lees ook: Minister: ‘Ziekteverzuim in de zorg vraagt om een forse inzet’
Bronkhorst: “Investeren in een gezond en veilig organisatieklimaat zal in de nabije toekomst steeds belangrijker worden om ook op de lange termijn in ons land de zorg te kunnen leveren die nodig is.”
Zorgorganisaties gelukkig en gezond
Het is de missie van Okeedo om zorgorganisaties gelukkig en gezond te maken. Het plaatsen van frisse, gedreven en gastvrije medewerkers brengt teams in beweging, verhoogt het werkgeluk van medewerkers en verbetert de cultuur. Met als gevolg dat het ziekteverzuim daalt en de patiënt/cliënttevredenheid stijgt. Door de samenwerking met Okeedo dalen bovendien de verzuimkosten en -risico’s voor organisaties. Spreekt onze missie u aan? Wij gaan graag in gesprek over de mogelijkheden voor uw organisatie!
Ik kom graag in contact
Bronnen voor dit artikel: CBS, Trouw, Vernet, PZFW, NVZ, Finance Ideas, EY, Nursing, Tubantia, NRC, Erasmus University Rotterdam, Okeedo.
Lees ook:
Verzuim voorkomen bij een griepgolf: 5 issues omtrent vaccinatie in de zorg
Werkdruk in de zorg: percentages, oorzaken en maatregelen
